Thuis praten met zijn ouders en broertje ging nog wel. Maar eenmaal buiten die vertrouwde omgeving kwam er geen woord over zijn lippen. Xavier (39) worstelde als kind jarenlang met selectief mutisme. ‘Ik verstond alles perfect, maar zei niets.’
“Kinderen leren gemakkelijk talen. Dat bleek wel toen ik als peuter met mijn ouders en broertje in Indonesië woonde. Ik was twee jaar oud en sprak blijkbaar al redelijk Indonesisch. Na een jaar kleuterschool stuurden mijn ouders me naar een internationale school. Daar was Engels de voertaal. En daar moet alles zijn begonnen. Ik verstond er niets van, kon moeilijk mee op school en sprak bijna niet.
Misschien ben ik van nature al teruggetrokken. En ben ik ook weinig sociaal. Hoe dan ook, mijn situatie verergerde toen ik vijf was en ons gezin terugkeerde naar België. Thuis spraken we Frans, maar op de kleuterschool was dat Nederlands. Nóg een nieuwe taal erbij. Ik sloot me meer en meer af, wilde niet meer praten op school en hield me stil en afzijdig. Mijn juf vertelde mijn ouders pas aan het eind van het jaar dat ik niet wilde praten. Grote kans dus, dat mijn ouders toen nog van niets wisten.
Communiceren via lichaamstaal
Selectief mutisme is heel zeldzaam, maar komt vaker voor bij meertalige kinderen. Het wordt vaak beschouwd als een angststoornis, waarbij kinderen niet kunnen en willen spreken buiten de vertrouwde omgeving van het gezin. Wel lukt het selectief mutisten te communiceren via lichaamstaal. Dat alles gold ook voor mij. Zo herinner ik me mijn eerste schooldag op de lagere school, waarbij de leerlingen tijdens een spel elkaars naam moesten vragen. Gelukkig hadden mijn ouders de meester vooraf verteld dat er met mij een probleempje was. Dus kon ik het houden bij aanwijzen.
Ik leerde goed en haalde ook mooie punten. Maar spreken deed ik niet. Het zorgde voor een ongelukkige schooltijd. Elke dag voelde als een hel. Mijn ouders waren de wanhoop nabij en vroegen hulp aan mijn oom, die kinderpsychiater was. Bestraffen en belonen, zo luidde zijn advies. Sprak ik op school, dan zou ik van mijn ouders een speelgoedbrandweerauto krijgen. Had ik weer een schooldag niet gesproken, dan moest ik voor straf thuis een uur in de kelder. Ik heb daar heel wat tijd doorgebracht. En vond dat niet eens zo erg. In de kelder was ik in mijn droomwereld en lieten de mensen mij met rust.
Neem de tijd voor vertrouwen
De methode van mijn oom werkte niet. Wat volgens mij wél werkt, is vertrouwen wekken. Maak een kind in een één-op-één-relatie duidelijk dat je het geen kwaad wilt doen. Aanvaard het zoals het is. Dat vertrouwen wekken kost tijd, maar uit andere verhalen van mensen met selectief mutisme weet ik inmiddels dat het werkt.
Bij mij doorbrak de meester uit het eerste jaar op de lagere school mijn stilzwijgen. Voorlezen oefende ik met hem alleen op de gang. Dat ging perfect, waarna de meester me vertelde dat ik dat een volgende keer in de klas vanachter zijn bureau mocht doen. En dat lukte.
“Aan het bureau van mijn meester sprak ik mijn eerste woorden Nederlands in het openbaar.”
Nasleep van jaren
Je zou zeggen dat daarmee het probleem was opgelost. Maar was het maar zo simpel. Mensen die als kind selectief mutisme hadden, hebben daar nog jaren last van. Zo ook ik. Ik ben nog lang erna enorm introvert, angstig en depressief geweest. Zo ben ik door oud-collega’s wel eens omschreven als de mystery man. Ze zagen me wel maar hoorden me nooit.
Naast het advies van mijn oom heb ik in mijn kinderjaren geen psychiatrische hulp gehad. Ik heb daar zelf voor het eerst een beroep op gedaan in 2000 en kreeg toen ook voor het eerst antidepressiva. In de jaren erna gebruikte ik die niet altijd, waarna ik telkens terugviel. Ook bezocht ik die jaren geregeld psychiaters. Sinds 2011 neem ik ononderbroken medicatie.
Opname als breekpunt
Op mijn vorige werkplek voelde ik me zo slecht, dat dit resulteerde in een opeenstapeling van depressie, slaapproblemen en alcoholisme. Ik belandde begin 2014 voor een week in een psychiatrische instelling, waarna een paar maanden later een opname van drieënhalve maand volgde. En daar beleefde ik mijn keerpunt. Ik raakte verlost van mijn levenslange depressie en leerde ook mijn verleden inclusief het trauma van het selectief mutisme te aanvaarden.
Ik ben inmiddels socialer en assertiever dan ooit. Ook voelt mijn nieuwe functie erg goed. Ik hoop dat dit nog lang mag duren, ondanks mijn vrees voor terugval. Ik voel me een gelukkig mens.”